Historia da ruta
O luns 1 de xuño, no verán de 1913, un mozo de 22 anos , Francisco Vales Villamarín , saíu de madrugada camiñando dende a súa casa, preto do Concello brigantino, en dirección ás Torres de Meiras ( Sada) , residencia de verán da Dna. Emilia Pardo Bazán.
Facendo todo o camiño a pé, parando para descansar e ler pasaxes do Quixote, chegando á hora do xantar aos xardíns do Pazo, onde é recibido pola Condesa.
Este foi, mentres estudaba Maxisterio en Santiago de Compostela, un dos primeiros e apaixonantes traballos desenvolvidos nas Saudosas Torres de Alborada nas súas vacacións de verán, como secretario particular do escritor.
Este traxecto de Betanzos a Sada, cursiosamente o fixo en sentido contrario, de Fontán-Sada a Betanzos , moitos anos despois e en repetidas ocasións, estudando as rutas do Camiño de Santiago pola comarca brigantina.
É precisamente o estudo destas rutas que leu ao ingresar na Real Academia de Belas Artes en 1957, é dicir, 44 anos despois daquela viaxe iniciática cara á Cultura e á Investigación.
No ano 1955, D. Francisco Vales Villamarín (Secretario e Académico da Real Academia Galega) percorreu, estudou e describiu as Antigas Rutas Xacobeas do territorio brigantino.
Historiador e profesor, secretario perpetuo da Real Academia Galega e cronista oficial de Betanzos . Distinguido en 1940 con este cargo, funda e dirixe o “Anuario Brigantino”, que desde 1948 recolle artigos sobre historia, etnografía, antropoloxía, belas artes…. Escribiu decenas de traballos de investigación, entre os que destacan os dedicados á historia da Cidade e da comarca brigantina.
Precisamente, a partir desta obra titulada polo seu autor, “Temas betanceros: el Santuario de los Remedios y las antiguas rutas jacobeas de la Comarca Mariñana” lido, na Coruña, na Sesión Extraordinaria do 16 de febreiro de 1957 da Real Academia Provincial de Belas Artes de Nuestra Señora del Rosario, no discurso de recepción como académico Numeral, elixido, adscrito á Sección de Amantes da Arte.
Mapa descritivo das Rutas Brigantinas
Nun dos parágrafos lidos na súa intervención pública na recepción da Real Academia Galega de Belas Artes (RAGBA), dixo: “Acerca de estas importantes rutas -en la parte que afecta al territorio que tiene por centro nuestro pueblo natal- nada se ha escrito -que sepamos-, razón por la cual hemos creído conveniente darlas a conocer en la presente ocasión, destacando de pasada y a grandes rasgos, todo aquello que en el aspecto artístico o en el histórico se halle provisto de algún interés …”
É evidente que foi o primeiro en estudar as Rutas Mariñanas do Territorio Brigantino, as rutas do Camiño Inglés que o percorren; a de Fontan/Sada, a de Mugardos/Ferrol e a de Ribadeo/Lugo.
Estas realidades foron as que, como neto, administrador desta páxina WEB e veciño da Comarca Brigantina, me animou a levar a cabo esta iniciativa centrada en principio na de Fontan/Sada e denominada Ruta Mariñana do Territorio Brigantino© e co Obxectivo que Fontan/Sada sexa recoñecido e declarado oficialmente como Ruta Marítimo-Terrestre do Camiño Inglés, baseándose no rigor histórico, dotándoa dos materiais e infraestruturas necesarias para que esta ruta sexa recoñecida como as demais, Patrimonio Cultural/Histórico.
O Camiño Inglés a Santiago de Compostela é o que realizan os peregrinos que chegaban a Galicia polo mar desde os portos do Báltico, Holanda, Flandes, os Países Escandinavos, o norte de Francia e, sobre todo, os ingleses e irlandeses. Entre Irlanda e Galicia existe un vínculo innegable relacionado con este Camiño ou ruta de peregrinación, que dende hai centos de anos chega ata Santiago de Compostela.
Un dos portos desta ruta Marítimo-Terrestre é Sada, cunha longa tradición mariñeira e cun porto deportivo moderno, amplo e ben protexido. O escudo e bandeira de Sada, representa o comercio marítimo desta vila, por outra banda, San Roque e a súa capela, como Patrón de Sada, testemuñan a través da vieira compostelá, a relación de Fontán e Sada coa Ruta Xacobea e estudada e nomeada. de Francisco Vales Villamarín en 1955 como Ruta Mariñana do Territorio Brigantino ©. Sería a primeira das rutas xacobeas que pretende unir a parte navegada, uníndoa e prolongándoa coa vía terrestre ata Santiago de Compostela.
Mapa descritivo das Rutas Brigantinas
Todo parece indicar que Ferrol e a súa ría non eran aptas para a continua chegada de peregrinos por mar. De feito, poderiamos concluír con bastante fiabilidade que nin Ferrol nin ningún outro porto da ría foron portos de chegada habitual dos peregrinos ingleses na peregrinación marítima da Baixa Idade Media, e que polo tanto o actual Camiño Inglés dende Ferrol non ten a súa orixe. na baixa Idade Media, aínda que iso non quere dicir que non fose unha ruta utilizada por peregrinos ocasionais que podían chegar a calquera dos portos da ría ou polos habitantes da zona como vía de tránsito que tamén utilizaban para camiñar cara a Santiago. De feito, nesta zona hai unha gran devoción polo Apóstolo como demostra a existencia de varias capelas dedicadas a Santiago.
Comentando e contrastando esta teoría, realizada como Tese de Doutoramento por D.a M. Violeta Miraz Seco, na Universidade da Coruña, Facultade de Humanidades do Departamento de Historia Medieval. con expertos mariñeiros e profesores das escolas deportivas de vela do porto de Sada, confirmáronme e achegáronme información sobre moitas chegadas con motivo das romarías, demostrando como é o máis lóxico, o aproveitamento dos babors de estribor da Ría de Betanzos, como podía. ser Fontan, en detrimento da Ría de Ferrol. Non é necesario aclarar que, daquela, o medio de propulsión destes barcos era o vento e as velas.
No porto de Fontán, xa en 1674, creáronse Industrias Téxtiles (Velas e Aparello) e posteriormente Salazones, serían flamengas, orixinarias de Flandes, antigas provincias do Imperio Español, Benelux, Bélxica, Luxemburgo, estamos a falar do século XVI, ademais da construción das baterías defensivas de Fontán e Punta Corbeiroa protexendo a enseada e a entrada á ría. En 1762 comeza a decadencia e traslado da industria téxtil a Ferrol.
Tamén hai que comentar que, antes de construírse a ponte de Pedrido, os barcos de gran tonelaxe navegaron a Betanzos, como se pode ver en incontables documentos e gráficos atopados no Museo das Mariñas de Betanzos.
Por todo o anterior e concretamente entre 1674 e 1762, é dicir, practicamente un século, o transporte de mercadorías chegou ao porto de Fontan-Sada e, polo tanto, un gran número de peregrinos, utilizando este medio de transporte marítimo. A Ría de Betanzos e a súa boca de entrada teñen un bo ancoraxe, a entrada está libre de obstáculos e fondo amplo e limpo, practicamente totalmente de area. Ademais, está protexido dos ventos do sur e do suroeste.
